یکی از اختلالات شایعی که بیماران دندانپزشکی هنگام مراجعه جهت ارتودنسی با آن روبرو می‌شوند، مال اکلوژن دندان است. مال اکلوژن نه تنها باعث بروز مشکلات مربوط به بایت (درست قرار گرفتن دندانها روی هم) و مسائل زیبایی شناختی می‌شود، بلکه در بلند مدت می‌تواند پیامدهای دیگری مانند درد فک، یا حتی ایجاد اشکال در رشد گفتاری در کودکان داشته باشد. بنابراین، تشخیص و درمان هر چه سریع تر مشکل از اهمیت زیادی برخوردار است. این مقاله ابتدا به تعریف مال اکلوژن دندان می‌پردازد و سپس هر آنچه را که باید در مورد انواع، طبقه بندی و درمان آن بدانید، مورد بررسی قرار خواهد داد.
مال اکلوژن دندان یکی از اختلالات شایع دندانی است
تعریف مال اکلوژن دندان
قبل از پرداختن به جنبه های عمیق تر مال اکلوژن، بهتر است ابتدا درکی از مفهوم آن داشته باشیم. کلمه مال اکلوژن (malocclusion) از دو بخش تشکیل می‌شود. بخش نخست آن “مال” به معنای “بد” و بخش دوم آن “اکلوژن” به معنای “بایت” است. پس، به طور ساده، می‌توان گفت که مال اکلوژن عبارت است از بایت نادرست دندان. در بایت‌های طبیعی، قوس‌های دندانی پایین و بالا کاملاً بر یکدیگر منطبق هستند و این باعث تسهیل عمل جویدن و نگهداری دندانها می‌شود. اما در افرادی که دچار مشکل مال اکلوژن هستند، اینطور نیست. بنابراین، در پاسخ به این سوال که مال اکلوژن دندان چیست؟ کافی است بدانیم مال اکلوژن دندان نوعی بیماری است که در آن دندانهای فک بالا و فک پایین بر هم منطبق نمی‌شوند.
انواع مال اکلوژن دندان و طبقه بندی آن
وقتی از مال اکلوژن دندان صحبت می‌کنیم، منظور ما فقط اشاره به یک مشکل خاص نیست. چون این مشکل دارای انواع گوناگونی است و اساس طبقه بندی آن سطحی است که تحت تأثیر واقع می‌شود. بیایید با هم نگاهی به طبقه بندی‌های موجود مال اکلوژن بیندازیم:
مال اکلوژن ساژیتال (Sagittal malocclusion)
در بین مشکلات بایت دندان ابتدا مال اکلوژن ساژیتال را بررسی می‌کنیم که در آن، موقعیت دندانهای آسیای پایین و بالا دچار مشکل می‌شود. مال اکلوژن ساژیتال سیستم طبقه بندی خاص خود را دارد و می‌توان آن را به سه دسته زیر تقسیم کرد:
مال اکلوژن کلاس 1
شاید گفتن این نکته جالب توجه باشد که در مال اکلوژن کلاس 1 بیمار دارای یک بایت دندانی طبیعی است و مشکل اصلی او وجود مال اکلوژن یا بایت ضعیف نیست. بلکه، مشکل اصلی در اینجا مسائل مربوط به همترازی دندانها مانند شلوغی دندان ها یا شکاف است. افراد مبتلا به مال اکلوژن کلاس 1 معمولاً مستعد مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان، بیماری پریودنتال و ژنژیویت (التهاب لثه) در دهان خود هستند. بعلاوه، احتمال ساییدگی سطوح دندانی در آنها بیشتر است.
مال اکلوژن کلاس 2
در مال اکلوژن کلاس 2، اولین دندان آسیا (مولر) در فک بالا جلوتر از دندان همتای خود در فک پایین قرار گرفته است. علاوه بر این، دندانهای پیشین (ثنایا) بالایی غالبا به سمت داخل یا خارج از دهان کج می‌شوند که به آن بیرون زدگی یا پروتروژن دندان (Dental protrusion) گفته می‌شود. در افراد مبتلا به مال اکلوژن کلاس 2 معمولا چانه و لب پایینی نسبت به قوس فک بالایی جمع شده و عقب نشسته اند. از پیامدهای متداول مال اکلوژن دندانی کلاس 2، می‌توان به سایش بیش از حد دندانها و افزایش خطر ابتلا به دندان قروچه یا براکسیسم (Bruxism) اشاره کرد.
مطالعه مطلب دندان های کج و نامرتب | علت و درمان توصیه میگردد.
مال اکلوژن کلاس 3
در این نوع، فک پایین نسبت به فک بالا خیلی جلوتر است. همانطور که در موارد قبلی هم صادق است، این نوع مال اکلوژن، می‌تواند ناشی از مشکلات دندانی یا استخوانی باشد. گذشته از پیامدهای مربوط به زیبایی شناختی، مال اکلوژن کلاس 3 معمولاً منجر به مشکلات جدی در مفصل گیجگاهی فکی (TMG) و آسیب بایت می‌شود. در مال اکلوژن کلاس 3 هنگام روی هم گذاشتن فکین، دندانهای جلویی پایینی و بالایی در تماس با هم قرار می‌گیرند که به آن بایت لبه به لبه (Edge-to-edge bite) گفته می‌شود. این در حالی است که در یک بایت معمولی، دندانهای پیشین بالایی در جلوی دندانهای پیشین پایینی قرار می‌گیرند، نه مستقیماً روی آنها.
مال اکلوژن عرضی (Transverse malocclusion)
مال اکلوژن عرضی به اختلاف در پهنای فک بالا و فک پایین و/یا وجود مشکلات مربوط به انحراف دندان مربوط است. مال اکلوژن‌های عرضی را می‌توان به دو نوع زیر تقسیم کرد:
مال اکلوژن کراس بایت خلفی (Posterior crossbite malocclusion)
مال اکلوژن کراس بایت خلفی هنگامی مشاهده می‌شود که دندانهای آسیای بزرگ (مولر) و کوچک (پرمولر) فک بالا در داخل فک پایین بسته می‌شوند یعنی پشت دندانهای همتای خود در فک پایین قرار می‌گیرند.
مال اکلوژن بایت قیچی (Scissor bite malocclusion)
در این نوع مال اکلوژن سطوح پالاتال (سمت داخلی دندانها که رو به زبان قرار دارد) مربوط به دندانهای مولر و پرمولر بالا با سطوح باکال (قسمت بیرونی دندانها که رو به لب و گونه قرار دارد) مربوط به دندانهای همتای خود در فک پایین برخورد می‌کنند.
مال اکلوژن عمودی (Vertical malocclusion)
در مال اکلوژن عمودی، بسته به مورد، فقط گاهی اوقات، بین دندانهای بالا و پایین تماس برقرار می‌شود. مال اکلوژن عمودی به انواع مختلفی از مشکلات بایت تقسیم می‌شود:
مال اکلوژن اپن بایت (Open bite malocclusion)
در وضعیت مال اکلوژن اپن بایت دندانها به صورت عمودی روی هم قرار نمی‌گیرند. یعنی در بیمارانی که از این نوع مال اکلوژن رنج می‌برند، هنگام قرار دادن فکها روی یکدیگر، دندانها با هم تماس پیدا نمی‌کنند.
مال اکلوژن اوربایت (Overbite malocclusion)
در مال اکلوژن اوربایت، هنگامی که بیمار دهان خود را می‌بندد، دندانهای پیشین بالایی بیشتر از یک سوم دندانهای پیشین پایینی را می‌پوشانند. اگرچه در این وضعیت دندانهای آسیای بزرگ و کوچک در تماس با یکدیگر قرار می‌گیرند، اما طرز قرار گرفتن دندانهای پیشین به گونه ای است که دندانهای پایینی تقریبا دیده نمی‌شوند.
دلایل مال اکلوژن
عوامل زیادی می‌توانند باعث ایجاد مال اکلوژن دندان شوند. برخی از این عوامل قابل اجتناب هستند و برخی دیگر نیستند. بیایید با هم نگاهی به این عوامل بیندازیم:
- عوامل ژنتیکی
یک مثال خوب برای عوامل ژنتیکی، رشد و تکامل نادرست فکها از بدو تولد است که می‌تواند باعث بروز مال اکلوژن در سالهای بعد شود. بعلاوه، برخی بیماریهای ارثی مانند نقایص مادرزادی شکاف لب یا کام می‌توانند باعث مال اکلوژن دندانها شوند.
- عادات بد دهانی
عاداتی مانند مکیدن انگشت شست، تنفس دهانی در شب، یا استفاده از پستانک برای مدت طولانی، نمونه هایی از عواملی هستند که باعث این مشکل می‌شوند.
- از دست دادن دندان
از دست دادن دندانها، خواه منشا ژنتیکی داشته باشد، خواه متعاقب بیماری‌هایی مانند پیوره، پوسیدگی و یا تروما در دهان ایجاد شود، می‌تواند یکی دیگر از دلایل باشد.
علائم
گاهی اوقات بیماری خیلی مشخص نیست و هیچ علامت واضحی ندارد. به همین دلیل، شناسایی آن برای بیمار دشوار می‌شود. اما در مواردی که مشکل موجود پیچیده تر باشد، علائم خاصی وجود دارند که می‌توانند به تشخیص مال اکلوژن کمک کنند. برخی از این علائم عبارتند از:
- ایجاد صدا هنگام باز و بسته كردن دهان
- وجود درد در نواحی صورت، گوش، فک یا سر
- وجود مشکل، و حتی گاهی اوقات درد، هنگام عمل جویدن
- وجود مشکل در باز کردن یا بستن دهان
عوارض مال اکلوژن دندان
مال اکلوژن دندان در ابتلا به برخی بیماری‌ها یا مشکلات سلامتی نقش مهمی ایفا می‌کند. از بین پیامدهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اثرات مربوط به زیبایی شناختی
مال اکلوژن می‌تواند فیزیولوژی صورت را تغییر دهد. این مشکل گاهی باعث ایجاد عدم تقارن در صورت می‌شود و هارمونی طبیعی آن را تغییر می‌دهد.
- مسائل مربوط به سلامتی و بهداشت دهان و دندان
این بیماری می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری شود که با بهداشت نامناسب دهان و دندان همراهند. اگر شما نتوانید به همه گوشه و کنار دهان خود دسترسی پیدا کرده، آنجا را تمیز کنید (نظیر آنچه ممکن است در مال اکلوژن اتفاق بیفتد)، زمینه برای تجمع جرم یا پلاک فراهم می‌شود که آنها هم به نوبه خود می‌توانند مشکلاتی مانند پیوره، تورم لثه ها، بوی بد دهان و موارد دیگر ایجاد کنند. به همین دلیل، رعایت بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از بیماریهای مرتبط با مال اکلوژن اهمیت زیادی دارد.
- درد
یکی دیگر از پیامدهای مال اکلوژن درد است. این درد می‌تواند در TMJ احساس شده، باعث سردرد شود.
- سایر مشکلات سلامتی
از آنجا که مال اکلوژن بر بسته شدن صحیح دهان تاثیر می‌گذارد، می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی شود. از پیامدهای دیگر می‌توان به مشکلات مربوط به گفتار و تلفظ نام برد.
نحوه درمان
خوشبختانه، استفاده از ارتودنسی در درمان مال اکلوژن بسیار موفق بوده است. برای درمان و اصلاح کامل، ابتدا باید با یک متخصص ارتودنسی مشورت کنید تا مشکل را به طور دقیق تجزیه و تحلیل کند و یک درمان ارتودنسی متناسب با شرایط شما برای اصلاح مال اکلوژن پیشنهاد دهد. اصلاح همیشه نیاز به درمان ارتودنسی دارد. متخصص ارتودنسی بسته به شدت و نوع (طبقه بندی)، اقدامات لازم را برای اصلاح مشکلات بایت در نظر می‌گیرد.
برخی از درمان‌های ارتودنسی که می‌توان از آنها برای اصلاح مال اکلوژن استفاده کرد، شامل بریس‌ها، الاینرهای شفاف، بازکننده‌های کام (palate expanders) و دستگاه‌های خارج دهانی است که نوعی ارتودنسی پیشگیرانه به حساب می‌آیند. علاوه بر ارتودنسی، اصلاح این مشکل در برخی موارد ممکن است به جراحی ارتوگناتیک (جراحی فک بالا/فک پایین) یا کشیدن دندان (در مواردی که مشکل استخوانی وجود دارد) نیاز داشته باشد. اگرچه، همیشه سعی بر این است که از گزینه جراحی اجتناب شود. در هر صورت، پیروی از توصیه‌های متخصص برای موفقیت درمان ضروری است.
در صورتی که TMJ بیش از حد تحت فشار باشد یا مال اکلوژن باعث سردرد شده باشد، برای تسکین درد ممکن است درمان توانبخشی تجویز شود.
مطالعه مطلب درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی(TMJ) با ارتودنسی توصیه میگردد.
سوالات متداول
منبع:
