دندان قروچه یا بروکسیسم (bruxism) عارضه حرکتی فك است که در آن افراد مبتلا به طور ناخودآگاه در خواب دندانهايشان را به همديگر فشار مي‌دهند. در اين عارضه فک با نيروي بيشتري به جلو و عقب یا پهلو به پهلو حرکت مي‌کند و سايش دندانها اتفاق مي‌افتد. دندان قروچه هنگام بیداری (دندان قروچه بیداری) یا در خواب (دندان قروچه خواب) رخ می‌دهد.
دندان قروچه نوع بیداری در زنان بیشتر از مردان اتفاق مي‌افتد، اما دندان قروچه هنگام خواب در مردان و زنان به طور يكسان رخ می‌دهد. این عارضه در هر سنی، از کودکان تا بزرگسالان رخ می‌دهد و تقریباً از هر سه نفر یک نفر دندان قروچه دارند. این اختلال در ایالات متحده سی تا چهل میلیون نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دندان قروچه جزو اختلالات خطرناک نیست، اما به دندانها آسیب می‌رساند و آنها را کوتاه میکند یا می‌شکند. همچنین چندین عوارض ناخوشایند مانند میگرن، سردرد و درد مفاصل را نیز ایجاد می‌نماید.
انواع دندان قروچه
1. دندان قروچه نوع خواب
دندان قروچه هنگام بیداری و یا در خواب یک عمل ناخودآگاهانه است، اما این مشکل در هنگام خواب آسیب جدی تری برای سلامتی ايجاد مي‌كند و به گروهی از اختلالات مرتبط به خواب تعلق دارد. افراد مبتلا به دندان قروچه در خواب از شدت این عارضه آگاهی نمی‌یابند، بنابراین بروکسیسم برای مدت طولانی‌تری ادامه می‌یابد و آسیب و عوارض آن نیز بیشتر است.
اگر این عارضه درمان نشود، منجر به مشکلات دندانی مانند سایش مینای دندان، خراب شدن دندانهای پر شده و روكش‌‌ها میشود. همچنین دندان قروچه در خواب باعث درد فک، اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، درد عضلانی میوفاسیال (درد نقاط ماشه‌ای) و سردرد میشود.
افراد مبتلا به دندان قروچه در خواب از اختلالات خواب مانند خروپف و آپنه خواب رنج می‌برند. اين عارضه در خواب کیفیت خواب را مختل می‌كند زیرا فشردن دندانها باعث تنش عضلانی میشود و بیمار نمی‌تواند استراحت كند و آرامش داشته باشد.
2. دندان قروچه زمان بیداری
دندان قروچه در بیداری که کمتر رایج است و تشخیص و درمان آن کمی آسان تر است. ممکن است زمانی که تحت استرس شدید قرار دارید دندانهای خود را محکم فشار دهید یا آنها را به هم بسایید.
3. دندان قروچه کودکان
تخمین ها حاکی از آن است که 15 تا 33 درصد دندان قروچه می کنند. دو دوره زمانی اصلی در آمدن دندانهای شیری و زمانی که دندانهای دائمی در می‌آیند و در بیشتر موارد پس از آن مشکل برطرف میشود. اما، اگر ادامه یابد، ممکن است فرزند شما نیاز به درمان داشته باشد.
با توجه به نوع حرکات فک، دندان قروچه به 3 دسته نقسیم میشود:
- آسیاب کردن (حرکت جانبی / عرضی )
- فشار دادن (حرکت قدامی/خلفی )
- ضربه زدن
علل دندان قروچه
تا به امروز علل دقیق دندان قروچه مشخص نشده است. با این وجود، دو نوع علت برای آن تعیین شده است. دندان قروچه اولیه كه بدون عوارض پزشکی و بدون علت اتفاق می‌افتد و دندان قروچه ثانویه كه در اثر مصرف مواد مخدر یا مشکلات عصبی رخ می‌دهد.
برخی از پزشكان علل ساییدن دندانها را از روی عادت تشخيص داده‌اند، در حالی که برخی دیگر بر این باور هستند كه عوامل خاصی مانند استرس، ناامیدی، سیگار کشیدن، مصرف منظم الکل، ژنتیک و داروهای تفننی(داروی روان گردان) باعث ایجاد این اختلال میشود. از آنجایی که پزشكان به طور دقیق علل این عارضه را نمی‌توانند توضیح دهند، بنابراین آنها معتقدند که این عارضه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، فیزیکی و روانی است.
1. استرس
افزایش استرس، عصبانیت، ناامیدی و اضطراب در ایجاد بروکسیسم نقش دارد. طبق نظر انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) عامل اصلی کمک کننده به این اختلال، استرس است. در حقیقت تقریبا هفتاد درصد از ساییدن دندانها به دلیل استرس است. برای كاهش استرس بیماران می‌توانند از پیاده روی، حمام آب گرم و ورزش كمك بگیرند. ورزش باعث تولید اندورفین میشود، این هورمون در بهتر شدن خلق و خو نقش دارد و استرس را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. کودکان داراي اختلال استرس و اضطراب، بایستی به طور منظم تحت معاینات دندانپزشکی قرار بگیرند تا از آسیب دائمي به دندانهاي آنها جلوگیری شود.
2. مشکلات خواب
پزشکان عوامل روانی از جمله اختلالات خواب مانند خروپف، آپنه خواب، صحبت کردن در خواب و خواب آلودگی را با دندان قروچه مرتبط می‌دانند. آپنه خواب به تنفس صحیح فرد در هنگام خواب تاثیر می‌گذارد. بروکسیسم عكس العملي ناخودآگاه به بسته شدن راه‌های هوایی است، هنگامي که بیمار به شكل صحيح نفس نمی‌کشد، عضلات فک برای جلوگیری از كمبود جریان هوا منقبض می‌شوند.
3. بیدار شدن پی در پی در طول خواب
برخی از مطالعات نشان داده است که دندان قروچه با بیدار شدن پي در پي در طول خواب همراه است که در طی آن سیستم‌‌های قلبی و تنفسی فعالیت بیشتری دارند. این بیدار شدن‌ها تا پانزده بار در طول خواب اتفاق مي‌افتند. بیدار شدن مكرر در طول خواب موجب افزایش فعالیت عضلانی در فک مي‌شود که منجر به فشردن دندانها میشود. این بیداری‌ها در افرادی که خروپف می‌کنند یا آپنه خواب دارند، رایج است.
4. نابهنجار بودن ردیف دندانهای یک فک (مال اکلوژن)
این نابهنجاري زمانی رخ می‌دهد که فک و دندانها به درستی در یک راستا قرار نگیرند. در افرادی که ناهماهنگی اکلوزال دارند (دندانهای پایین و بالا به درستی تراز نشده‌اند) بروکسیسم بیشتر رخ می‌دهد. ناهماهنگی اکلوزال به دلیل کج بودن یا از دست دادن دندانها ايجاد مي‌شود. دندان قروچه ای که علت آن مشکل در فک است، پس از درمان فک و دندانها از بین می‌رود. مداخلات دندانپزشكی احتمالی شامل بازسازی فک یا وسایل ارتودنسی است.
عوامل خطر برای دندان قروچه
- مداوا و دارو
عوارض جانبی برخی از داروهای روانپزشکی مانند داروهای ضد افسردگی، آمفتامین‌ها و داروهای ضد روان پریشی در ایجاد دندان بروکسیسم دارد. داروهای روانگردان مانند کوکائین، هروئین، اکستازی و متامفتامین نیز خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند. داروهای روانگردان سیستم عصبی بدن را تحریک می‌نمایند و منجر به اختلالات حرکتی می‌شوند، در نهایت باعث ايجاد اين عارضه میشود.
- شرایط سلامت زمینه ای
تحقیقات نشان داده است که دندان قروچه با شرایط پزشکی مانند زوال عقل، بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون، صرع، بیماری ریفلاکس گوارشی و اختلال کمبود توجه- بیش فعالی مرتبط است.
- الكل
خطر ابتلا به دندان قروچه در خواب با نوشیدن منظم یا بیش از حد الکل، افزایش می‌يابد. همچنین نوشیدن الکل، دندان قروچه را بدتر میکند چون كه الكل ساعات خواب منظم را مختل مي‌نمايد. در نتيجه کم خوابی عضلات فک را فعال كرده و باعث فشردن دندانها میشود.
- سن
بروکسیسم بیشتر در کودکان خردسال رخ می‌دهد، زمانی که كودكان به سنین نوجوانی و بزرگسالی می‌رسند، این عارضه از بین می‌رود. طبق تحقیقات هشت درصد از بزرگسالان و چهارده تا بیست درصد از کودکان زیر یازده سال، دندان قروچه در خواب دارند. در مطالعه دیگری، سی و هشت درصد از والدین اعلام كرده‌اند که کودکان هفده ساله یا کمتر از این سن، نیز این مشکل را دارند.
- وراثت
بیمارانی که سابقه خانوادگی مبتلا شدن به دندان قروچه را دارند، بيشتر در معرض خطر ابتلا به اين عارضه هستند. مطالعات در دوقلوها نشان داده است که این اختلال احتمالا ژنتیکی دارد.
علائم دندان قروچه
دندان قروچه معمولا بدون علائم است و حتی برخی افراد بدون اطلاع، به این عارضه مبتلا هستند. با این وجود فشردن دندانها چندین علامت ناخوشایند دارد كه منجر به صدمات طولانی مدت میشود.
1. سفتی گردن و حساسیت به لمس
فشردن و ساییدن دندانها، عضلات اطراف فک را تحت فشار قرار می‌دهد، در نتیجه بر سایر عضلات از جمله عضلات ناحیه گردن نيز تأثیر می‌گذارد. اگرچه سفتی گردن از علائم اصلی این عارضه نیست، اما بایستی به سفتی گردن نیز توجه شود، به ويژه اگر بيمار نشانه‌هاي دیگری نيز داشته باشد. همچنین بروکسیسم باعث درد در مفاصل، فک و عضلات صورت میشود. در این صورت ماهیچه‌هاي صورت، سفت و دردناک می‌شوند و باز کردن یا بستن دهان دشوار میشود.
2. آسیب به دندانها
دندان قروچه باعث ساییده شدن دندانها و صدمه به مینای دندان میشود. در موارد شدیدتر، بیماران در عملکردهای دهان مانند بلع، جویدن و صحبت کردن به خاطر درد و سفتی دچار مشكل می‌شوند.
3. سردرد
دندان قروچه باعث شروع درد از گيجگاه مي‌شود كه به سایر بخش‌هاي كاسه سر گسترش می‌یابد. این درد با سردردهاي تنشي یا میگرن در ارتباط است. در واقع ساييدن دندانها، به سیستم عصب سه قلوي صورت (تری ژمینال) فشار وارد مي‌كند، در نتیجه سردردهای میگرن شروع میشود.
4. گوش درد
دردی شبیه گوش درد از علائم بروکسیسم است، اما این گوش درد به دلیل ساییدن و فشردن بیش از حد به دندانها ایجاد مي‌شود. از آنجايي كه مفصل گیجگاهی فک، در كنار کانال گوش قرار دارد. به همین خاطر فشردن بیش از حد دندانها، منجر به اين درد در اطراف گوشها میشود.
5. تورم
با فشردن دندانها، فک و دندانها فشار زیادی را تحمل می‌كنند. این اتفاق موجب تورم و التهاب فک و لثه‌ها میشود.
6. صدای کلیک هنگام باز و بسته کردن دهان
7. خواب آلودگی در طول روز
عوارض دندان قروچه
صدمه به دندانها
فشردن دندانها بیماری خطرناکی نيست، اما این عارضه صدمات جدی به دندانها وارد می‌نماید. اعمال فشار ثابت به مینای دندانها باعث ضعیف شدن و ایجاد شکستگی‌های ریز در دندانها میشود. با مرور زمان شکستگی‌های ریز به شکستگی‌های عمیق و بریدگی در دندانها تبدیل می‌شوند. همچنین سایش دندانها منجر به صاف شدن دندانها میشود.
سندرم مفصل گیجگاهی فک (TMJ)
سندرم مفصل گیجگاهی فک، درد در مفصل گیجگاهی است. مفصل گیجگاهی، فك پایینی را به جمجمه کنار گوش وصل می‌نماید. بروکسیسم شدید یكی از علل سندرم مفصل گیجگاهی فکي است. چون كه دندان قروچه شدید باعث ایجاد تغییراتی در تراز دندانها و تغییر در مفصل فک میشود.
روش های درمانی دندان قروچه
اگر فشردن دندانها خفیف و جزيي باشد، بیماران نیازی به درمان ندارند اما دندان قروچه شديد باعث صدمات طولانی مدت میشود. روش مناسب درمان، به علت مشکل بستگي دارد. به عنوان مثال اگر اختلال خواب علت این عارضه است، اختلالات خواب بایستی مورد مطالعه قرار بگیرند.
همچنین معاینات منظم دندانپزشکی به شناسایی این عارضه کمک می‌نماید تا بیماران درمان مناسب دندانپزشكی را دریافت كنند. تاكنون هیچ درمانی برای فشردن و ساییدن دندانها به دلیل عدم شناسایی علت آن وجود ندارد، اما گزینه‌هایی برای كنترل این عارضه، تسکین علائم و درمان احتمالی علت زمینه ای آن در دسترس است. در زیر به برخی از راه حل‌های ممکن اشاره شده است:
1. محافظ دهان
آکادمی دندانپزشکی آمریکا، محافظ های محكم دهان را توصیه می‌نماید تا تمام دندانهای بالا و پایین به طور كامل پوشانده شوند. محافظ های دهان، به صورت ضربه گير عمل مي‌كنند و در طول خواب از سایش دندانها جلوگیری می‌نمایند.
دندانپزشکان با استفاده از جراحی دهان یا دستگاه‌های ارتودنسی، دندانها را به درستی تراز مي‌كنند.
2. تراز کردن سطوح دندان یا کرونوپلاستی تقلیل دهنده
هدف کرونوپلاستی تقلیل دهنده، تغییر شکل سطوح دندانها است، به خصوص اگر بیمار دندانهای نامرتب یا کجي دارد که علت اين اختلال است. دندانپزشکان با استفاده از جراحی دهان، روکش یا انواع ارتودنسی، سطوح جویدن دندانها را تغییر شکل می‌دهند تا دندانها هم‌تراز شوند. همچنین از کرونوپلاستی تقلیل دهنده برای بازسازی دندانها نیز استفاده مي‌كنند.
3. سم بوتولینوم (بوتاکس)
دندانپزشکان تزریق بوتاکس را به بیمارانی توصیه می‌کنند که از سایر روشهای درمانی نتیجه نگرفته‌اند. تزریق بوتاکس درد را کاهش می‌دهد و دفعات ساییدن دندانها در بیماران کاهش می‌یابد. با این وجود، تحقیقات کمی برای نتیجه گیری خاص در مورد مزایای سلامتی سم بوتولینوم وجود دارد.
4. سایر درمانها براي دندان قروچه
- كنترل استرس با ورزش یا گوش دادن به موسیقی به كاهش دندان قروچه کمک مي‌نماید.
- برای مدیریت اختلالات خواب که باعث بروکسیسم شده است، عادات خواب مناسب را تمرین نماید.
- مواد محرک مانند کافئین را در عصرها ميل ننماييد.
مکمل‌ها برای دندان قروچه
- منیزیم
کمبود منیزیم با بی قراری، بی خوابی، استرس و بیش فعالی مرتبط است. مکمل منیزیم به بهبود کیفیت خواب کمک می‌نماید، اختلال خواب يكي از عوامل خطر دندان قروچه است. مکمل غذایی گلوکونات منیزیم را یک یا دو بار در روز به مقدار، 1300 میلی گرم (حدود ¾ قاشق چایخوری) یا طبق دستور پزشک مصرف نمايد.
- ویتامین C
ویتامین C در پيشگيري از سرماخوردگی مفيد است اما در پاسخ بدن به استرس نیز کمک میکند. همچنین این ویتامین به تولید دوپامین در مغز کمک می‌نماید که بر خلق و خوی افراد تأثیر می‌گذارد. مقدار مصرف روزانه اسید اسکوربیک حدود 1000 میلی گرم (¼ قاشق چایخوری) می‌باشد، مگر اینکه پزشک دوز متفاوتی برای بیمار تجويز نماید. ویتامین سي در مواد غذایی مانند پرتقال، بروکلی، توت فرنگی، گواوا و غیره وجود دارد.
- ریشه سنبل الطیب
ریشه سنبل الطیب در طول تاریخ به عنوان درمان طبیعی برای استرس مصرف میشود. تحقیقات نشان داده است این داروی گیاهی به بهبود کیفیت خواب نیز کمک می‌نمايد. مقدار مصرف روزانه پودر عصاره ریشه سنبل الطیب 300 تا 600 میلی گرم دو ساعت قبل از خواب و یا طبق دستور پزشک است.
- ویتامین B5
نقش ویتامین B5 یا اسید پانتوتنیک، بهبود خلق و خو است. همچنین مطالعات نشان داده است این ویتامین به كنترل استرس نیز کمک می‌نماید زیرا منجر به تولید کوآنزیم A میشود. کوآنزیم A در تولید کورتیزول و اپی نفرین نقش دارد. این دو ماده شیمیایی به كنترل استرس بدن کمک می‌نمايند. مصرف روزانه پودر اسید پانتوتنیک، 550 میلی گرم یک بار در روز است، مگر اینکه پزشک دوز متفاوتی را تجویز نمايد.
جمع بندی
دندان قروچه اثرات مضری بر دندانها و لثه ها می گذارد. در این عارضه افراد به طور ناخودآگاه، دندانهای خودشان را در حالی که چیزی را نمی جوند، به هم فشار می‌آورند. این عارضه بسیار رایج است و از هر سه نفر یک نفر مبتلا می‌شوند. با این وجود، برخی از افراد مبتلا به این بیماری هیچ علائمی را ندارند. دندان قروچه دو نوع اولیه و ثانویه است. دندان قروچه اولیه با مشکلات پزشکی یا دارویی در ارتباط است. از سوی دیگر دندان قروچه ثانویه با مشکل سلامتی مرتبط نیست.
استرس یکی از عوامل اصلی ایجاد دندان قروچه است. این بیماری معمولاً با عوارض خطرناکی همراه نيست و راه حل‌هاي مختلفی برای كنترل آن توسط پزشكان ارائه مي‌شود. محافظ دهان و تزریق بوتاکس به كاهش عوارض به دندانها پيشنهاد مي‌شود. سایر درمانها شامل ورزش، مدیریت استرس، خواب آرام و معاینات منظم دندانپزشکی است. همچنین مکمل‌ها به درمان علل زمینه‌ای دندان قروچه مانند استرس کمک می‌نمایند. تحقیقات نشان داده است که منیزیم، ویتامین C و ریشه سنبل الطیب روشهای موثری برای درمان یا کمک به پیشگیری از برخی از عوامل خطر دندان قروچه هستند. قبل از شروع مصرف مکمل‌ها با پزشکتان مشورت کنید. در حقیقت مكمل‌ها، گزینه درمانی مناسبی برای هر شرايط پزشکی نيستند.
